Sankcje nałożone na Rosję stanowią jeden z najbardziej kompleksowych i skoordynowanych systemów restrykcji ekonomicznych w historii nowożytnej. Stan na listopad 2025 roku pokazuje bezprecedensowy zakres ograniczeń wprowadzonych przez Stany Zjednoczone, Unię Europejską, Wielką Brytanię oraz państwa sojusznicze w odpowiedzi na rosyjską agresję wojskową na Ukrainę.
Skala i zakres sankcji
Reżim sankcyjny gwałtownie się rozwinął od czasu pełnoskalowej inwazji Rosji na Ukrainę w lutym 2022 roku. Do sierpnia 2025 roku nałożono około 23 960 dodatkowych sankcji, rozbudowując system 2 695 restrykcji istniejących przed inwazją. Ponad 16 000 indywidualnych ograniczeń zostało nałożonych na rosyjskie osoby fizyczne i podmioty, co czyni Rosję najbardziej objętym sankcjami państwem na świecie. Około 70% aktywów w rosyjskim systemie bankowym znajduje się obecnie pod sankcjami, co skutecznie paraliżuje sektor finansowy. Z drugiej strony, Rosja skutecznie rozwija techniki omijania sankcji oparte np. o kryptowaluty takie jak A7A5.
Sankcje Unii Europejskiej przeciwko Rosji
UE przyjęła do października 2025 roku 19 kompleksowych pakietów sankcyjnych, co zostało określone mianem „rewolucji sankcyjnej”. Najnowszy pakiet, przyjęty 23 października 2025 roku, koncentruje się na czterech głównych obszarach:
Sektor energetyczny
Dziewiętnasty pakiet sankcji obejmuje najsurowsze dotychczas sankcje wobec rosyjskiego sektora energetycznego. UE wprowadziła całkowity zakaz importu rosyjskiego skroplonego gazu ziemnego (LNG), przy czym umowy długoterminowe muszą wygasnąć do 1 stycznia 2027 roku. Dodatkowo UE nałożyła ostrzejsze środki wobec rosyjskiej „floty cieni” – nieformalnej sieci starzejących się tankowców wykorzystywanych do transportu objętej sankcjami ropy – włączając do sankcji 117 dodatkowych statków.
Infrastruktura finansowa
Pięć dodatkowych rosyjskich banków zostało objętych zakazem transakcji: Istina Bank, Zemsky Bank, Commercial Bank Absolut Bank, MTS Bank oraz Alfa-Bank. Sankcjami objęto również banki z Białorusi i Kazachstanu powiązane z rosyjskim systemem finansowym. UE zakazała transakcji za pośrednictwem rosyjskiej karty płatniczej MIR oraz jej systemu szybkich płatności (SBP).
Kompleks wojskkowo-przemysłowy
Sankcje dotyczą kilkuset rosyjskich przedsiębiorstw zaangażowanych w produkcję dronów, amunicji i broni, a także zagranicznych firm współpracujących z Rosją z krajów takich jak ZEA i Chiny. Ograniczenia eksportowe obejmują obecnie 45 przedsiębiorstw powiązanych z rosyjskim przemysłem obronnym, w tym podmioty z Chin, Hongkongu, Indii i Tajlandii.
Handel i towary podwójnego zastosowania
UE rozszerzyła kontrole eksportowe na komponenty elektroniczne, metale o znaczeniu militarnym oraz dobra przemysłowe kluczowe dla zdolności wojskowych Rosji. Zakazy obejmują komputery kwantowe, zaawansowane półprzewodniki, komponenty elektroniczne, oprogramowanie, paliwo lotnicze oraz przedmioty o niższej technologii, w tym drony i sprzęt nawigacyjny.
Sankcje Stanów Zjednoczonych przeciwko Rosji
W październiku 2025 roku Departament Skarbu USA zaostrzył sankcje, nakładając pełne sankcje blokujące na dwa największe rosyjskie koncerny naftowe – Rosnieft i Łukoil – co stanowiło pierwszą znaczącą akcję sankcyjną drugiej prezydentury Trumpa. Działanie to umieszcza te podmioty oraz ich spółki zależne na liście SDN (Specially Designated Nationals), skutecznie odcinając je od amerykańskich rynków finansowych i ubezpieczeniowych. Sankcje rozciągają się na rafinerie Łukoilu w UE oraz inwestycje na Bliskim Wschodzie, Kaukazie, w Azji i Afryce.
USA wcześniej nałożyły sankcje na Gazprombank, największy pozostający dotąd nieblokowany rosyjski bank, wraz ze 118 osobami fizycznymi i podmiotami działającymi w rosyjskim sektorze usług finansowych.
Sankcje Wielkiej Brytanii
Wielka Brytania odzwierciedliła eskalację, nakładając sankcje zarówno na Rosnieft, jak i Łukoil, oraz zakazując działalności 51 dodatkowym statkom z rosyjskiej floty cieni, w tym siedmiu gazowcom obsługującym projekt Arctic LNG 2. Wielka Brytania nałożyła również sankcje finansowe na zagranicznych pośredników ułatwiających obchodzenie sankcji, w tym podmioty ze ZEA i rafinerie w Chinach. Do tej pory Wielka Brytania nałożyła sankcje na ponad 1600 osób i podmiotów, zamrażając aktywa o wartości przekraczającej 18 miliardów funtów.
Obchodzenie sankcji przeciwko Rosji i pośrednicy z państw trzecich
Kluczowym wyzwaniem pozostają wyrafinowane sieci stworzone w celu obchodzenia sankcji. Stan na październik 2025 roku pokazuje, że objęte sankcjami tankowce „floty cieni” obsługiwały 44% rosyjskiego eksportu ropy naftowej, podczas gdy nieobjęte sankcjami tankowce floty cieni przewoziły dodatkowe 18%[12].
Mechanizmy omijania sankcji
Eksport przez kraje trzecie – Analiza z sierpnia 2023 roku wykazała, że Malediwy stały się drugim co do wielkości dostawcą mikroczipów do Rosji po Chinach. Małe państwo wyspiarskie wyeksportowało około 400.000 półprzewodników o wartości ponad 53 mln USD w ciągu roku po inwazji na pełną skalę. Wystarczyło wskazać malediwską firmę handlową lub spedycyjną jako odbiorcę, aby dostarczyć amerykańskie półprzewodniki do Rosji pomimo obowiązujących sankcji.
Rola zachodnich profesjonalistów – Wyciekłe e-maile z lipca 2023 roku ujawniły, jak najbliżsi współpracownicy Putina uniknęli sankcji dzięki pomocy zachodnich prawników, bankierów i dostawców usług korporacyjnych. Archiwum składające się z ponad 50.000 dokumentów i e-maili z lat 2013-2020 pokazało zasadniczą rolę zachodnich doradców w pomocy rosyjskim oligarchom w ochronie ich aktywów.
„Mroczna flota” – New York Times zidentyfikował w czerwcu 2023 roku około 1.100 statków zaangażowanych w omijanie sankcji wobec Rosji, Iranu i Wenezueli, pływających m.in. pod flagami Panamy, Liberii i Wysp Marshalla. Struktura własnościowa jest ukryta za spółkami fasadowymi, a statki manipulują systemami GNSS oraz swoją tożsamością i lokalizacją.
UE zareagowała, kierując sankcje na rejestry morskie zapewniające fałszywe bandery oraz nakładając ograniczenia na banki państw trzecich na Białorusi, w Kazachstanie i Azji Środkowej ułatwiające rosyjskie transakcje.
Rozszerzenie sankcji wtórnych demonstruje skoordynowaną presję na państwa trzecie. Sankcje dotyczą obecnie podmiotów z Chin, Indii, Tajlandii, Turcji i ZEA, które ułatwiają Rosji dostęp do objętych ograniczeniami towarów lub zapewniają alternatywne mechanizmy finansowania.
Egzekwowanie sankcji i kary
Wielka Brytania – W sierpniu 2023 roku brytyjska firma została ukarana grzywną w wysokości 1 miliona funtów przez HM Revenue & Customs (HMRC) w związku z nielicencjonowanym handlem towarami z naruszeniem rosyjskich przepisów sankcyjnych z 2019 roku. Niezastosowanie się do sankcji jest traktowane jako poważne przestępstwo podlegające wysokim karom finansowym lub postępowaniu karnemu.
Kontrowersje i wyzwania prawne
Kwestionowanie zasadności sankcji wobec Rosji
Masowe nakładanie sankcji na rosyjskich biznesmenów spotkało się z licznymi wyzwaniami prawnymi. Według Wall Street Journal z sierpnia 2023 roku, rosyjscy miliarderzy zaczęli walczyć przed sądami zachodnimi, kwestionując zasadność nałożonych na nich sankcji. Prawnicy Romana Abramowicza argumentowali przed sądem w Luksemburgu, że sankcje UE uniemożliwiają ich klientowi „skuteczną interwencję” w charakterze pośrednika w rozmowach pokojowych między Rosją a Ukrainą.
Jakość dowodów
Śledztwo POLITICO z października 2023 roku ujawniło poważne braki w dokumentacji uzasadniającej nakładanie sankcji przez Radę UE. Analiza pięciu „dokumentów roboczych” wykorzystywanych do uzasadnienia sankcji pokazała, że:
- Jeden pakiet dowodów opierał się na zaledwie 10 linkach typu open source o różnym stopniu wiarygodności
- Inny na dziewięciu, kolejny na czterech
- W dużym stopniu wykorzystywano artykuły przetłumaczone maszynowo ze źródeł rosyjskich lub ukraińskich o wątpliwej wiarygodności
- Cytowano artykuły z magazynów lifestylowych powiązanych z rosyjskim rządem oraz jednostronicowe profile z Forbesa czy Wikipedii
- Umieszczenie na amerykańskiej „liście oligarchów” było traktowane jako dowód popełnienia przestępstwa, nawet jeśli dana osoba nie została ukarana przez USA
Przełomowe sprawy sądowe
Eugene Shvidler, miliarder i sojusznik Abramowicza, w lipcu 2023 roku zwrócił się do Sądu Najwyższego w Londynie o uchylenie brytyjskich sankcji. Jego prawnicy argumentowali, że został „chłopcem z plakatu rosyjskich sankcji”, gdy jego dwa prywatne odrzutowce zostały przejęte w marcu 2022 roku, oraz że Wielka Brytania próbuje zmusić go do publicznego potępienia rosyjskiej inwazji. Sprawa była uważnie obserwowana jako pierwsze poważne wyzwanie dla brytyjskich sankcji nałożonych po rosyjskiej inwazji.
Wątpliwości co do skuteczności
Były dyrektor Biura Kontroli Aktywów Zagranicznych USA, John Smith, przyznał, że celem sankcji jest „zacząć wycofywać wsparcie dla Putina”, jednak dodał: „Nie jesteśmy jeszcze w punkcie zwrotnym. Nie oznacza to jednak, że nie dojdziemy do punktu krytycznego.” Urzędnicy zachodni twierdzą, że masowe sankcje należy postrzegać jako część szerszej represji wobec Rosji, chociaż ich skuteczność pozostaje ograniczona.
Wpływ ekonomiczny
Sankcje wyrządziły znaczne szkody ekonomiczne. W 2022 roku PKB Rosji skurczył się o 2,1%; chociaż wzrost powrócił, gdy Rosja przeszła na gospodarkę wojenną skoncentrowaną na produkcji broni, długoterminowe szkody pozostają poważne. Między 2022 a październikiem 2025 roku koalicja państw nakładających sankcje pozbawiła Rosję ponad 500 miliardów dolarów, które mogłyby zostać przeznaczone na wysiłek wojenny.
Do października 2025 roku miesięczne przychody Rosji z eksportu paliw kopalnych spadły do 524 milionów euro dziennie – najniższy poziom od początku pełnoskalowej inwazji. Rosyjski bank centralny podniósł stopy procentowe do 21% do lutego 2025 roku, aby zwalczyć rosnącą inflację i niestabilność waluty. Szacunki sugerują, że gdyby Rosja nie rozpoczęła agresji na Ukrainę, jej gospodarka mogłaby być obecnie prawie o 20% większa, co stanowi około trzy czwarte biliona dolarów utraconych dochodów.
Pojawiły się niedobory siły roboczej, ponieważ wykwalifikowani pracownicy uciekli z kraju lub zostali wchłonięci przez produkcję wojskową, przy czym szacunki wskazują, że od 10 000 do 30 000 pracowników miesięcznie zaciąga się do armii. Długoterminowe prognozy wzrostu sugerują, że gospodarka Rosji będzie rosła w tempie tylko około 1% rocznie w przyszłości.
Mechanizm limitu cen ropy
Koalicja kierowana przez G7 ustanowiła dynamiczne limity cen ropy w celu ograniczenia przychodów eksportowych Rosji. Analiza wskazuje, że limit cen na poziomie 30 dolarów za baryłkę zmniejszyłby przychody Rosji z eksportu ropy o 40% od grudnia 2022 do października 2025 roku i obniżyłby przychody o 36% tylko w październiku 2025 roku.
Ograniczenia sektorowe
Broń i obronność
Całkowite embargo na broń z zakazami eksportu towarów podwójnego zastosowania i zaawansowanych technologii przyczyniających się do rosyjskich zdolności obronnych. Kontrole eksportowe obejmują komputery kwantowe, zaawansowane półprzewodniki, komponenty elektroniczne, oprogramowanie, produkty lotnicze i sprzęt nawigacji morskiej.
Energetyka
Progresywne ograniczenia dotyczące sprzętu do produkcji ropy i gazu, importu LNG oraz produktów naftowych rafinowanych[8]. Zakaz UE dotyczący importu gazu rurociągowego ma zostać wdrożony stopniowo do 2027 roku.
Towary
Zakazy importu żelaza, stali, cementu, produktów gumowych, drewna, aluminium, spirytusu, likierów, wysokiej jakości owoców morza, złota i diamentów.
Usługi
Zakazy świadczenia usług biznesowych, doradztwa prawnego i konsultingu IT dla wyznaczonych rosyjskich podmiotów.
Osoby i podmioty objęte sankcjami
Systemy sankcyjne obejmują obszerne listy wyznaczonych osób, w tym urzędników państwowych, dowódców wojskowych, oligarchów i władz na okupowanych terytoriach ukraińskich[3]. Osoby te podlegają zamrożeniu aktywów i zakazom podróży w jurysdykcjach nakładających sankcje. Ostatnie dodatki do list sankcyjnych w październiku-listopadzie 2025 roku obejmowały 69 osób wyznaczonych przez 19. pakiet UE.
Egzekwowanie i koordynacja
Mechanizmy egzekwowania obejmują wymogi uprzedniego zezwolenia na usługi świadczone rządowi rosyjskiemu, umowne zakazy reeksportu objętych sankcjami towarów oraz narzędzia „przeciwdziałania obchodzeniu sankcji” umożliwiające ograniczenia eksportu do państw trzecich o wysokim ryzyku obchodzenia sankcji[8]. Skoordynowane działania USA, UE, Wielkiej Brytanii, Australii i innych państw sojuszniczych demonstrują trwałe zaangażowanie polityczne, chociaż skuteczność pozostaje kwestionowana ze względu na ciągłe obchodzenie sankcji przez pośredników z państw trzecich.
Usługi Kancelarii w zakresie sankcji międzynarodowych
Kancelaria Prawna „Skarbiec” oferuje kompleksowe wsparcie prawne w zakresie compliance z międzynarodowymi reżimami sankcyjnymi, w tym:
- Audyty compliance sankcyjnego – weryfikacja zgodności struktury biznesowej i transakcji z wymogami sankcyjnymi UE, USA, UK
- Due diligence kontrahentów – sprawdzanie partnerów biznesowych pod kątem obecności na listach sankcyjnych i ryzyka wtórnego
- Procedury KYC/AML – implementacja procedur know-your-customer zgodnych z wymogami przeciwdziałania praniu pieniędzy w kontekście sankcji
- Restrukturyzacje biznesowe – dostosowanie struktur korporacyjnych do wymogów sankcyjnych
- Transakcje międzynarodowe – opiniowanie zgodności planowanych transakcji z reżimami sankcyjnymi, struktur finansowania i płatności
- Postępowania administracyjne – reprezentacja w postępowaniach przed organami nadzoru finansowego i kontroli celno-skarbowej
- Licencje i zezwolenia – aplikowanie o licencje eksportowe i zezwolenia na transakcje wymagające zgód organów sankcyjnych
- Obrona w sporach sankcyjnych – reprezentacja w postępowaniach sądowych i administracyjnych dotyczących kwestionowania sankcji lub kar za ich naruszenie
- Programy compliance – projektowanie i wdrażanie wewnętrznych systemów kontroli zgodności z sankcjami międzynarodowymi
Artykuły
- LONDONGRAD: Jak Londyn stał się pralnią dla rosyjskich pieniędzy — i dlaczego wyciągnięcie ich stamtąd okazało się tak trudne
- Omijanie sankcji a trusty offshore – orzeczenie High Court w sprawie EuroChem
